Nieuw paternalisme: Uit vrije wil in een spagaat?

Een kritisch commentaar en een pleidooi voor zelfbeschikking


Het burgerinitiatief van Uit Vrije Wil moet komend najaar, deo volente!, resulteren in een bijbehorend wetsontwerp. Er is hier een geoliede publiciteitsmachine aan het werk. Daar is niks mee mis, ware het niet dat er door al dit publicitaire geweld iets uit zicht dreigt te verdwijnen: de individuele Nederlander die naar een waardig levenseinde onder eigen regie streeft. Er is sprake van een vreemd gebrek aan logica en een bijbehorende spagaat.

Een drievoudige spagaat
Het initiatief van Uit Vrije Wil (UVW) wordt ondersteund en omarmd door o.a. de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) en de Stichting Vrijwillig Leven (SVL). De samenwerking van dit drietal resulteert in een nieuw paternalisme dat zelfbeschikking vervangt door voorgeschreven stervenswegen. Om die stervenswegen voor te kunnen schrijven, moeten alternatieven verdacht worden gemaakt. Dat gebeurt op ruime schaal, met het resultaat dat dit drietal zich uit vrije wil in een drievoudige spagaat begeeft die ik hieronder illustreer.

Eerste spagaat
- Men verdedigt in woord het recht op het maken van eigen keuzes en stelt bijvoorbeeld “dat elk competent mens zelf moet kunnen beslissen over zijn leven en zijn sterven…” (NVVE), roept de wetgever op “het zelfbeschikkingsrecht te erkennen” (SVL) en noemt dat recht “een wezenlijk beginsel van onze beschaving” (UVW). Je zou dus zeggen: dat zit hier wel goed, met die zelfbeschikking!
- Met het burgerinitiatief neemt men echter tamelijk opzichtig afscheid van die zelfbeschikking. Immers, de inwilliging van de stervenswens van de oudere (die beneden de vereiste leeftijd sowieso niet in aanmerking komt) is afhankelijk van onafhankelijk van elkaar tot stand gekomen accordering door minimaal twee deskundigen. “Pas dan besluit de hulpverlener of hij de gevraagde stervenshulp zal verlenen”, aldus de website van UVW. Kortom: exit zelfbeschikking!

Tweede spagaat
- In 2010 verscheen het boek Uitweg. Een waardig levenseinde in eigen hand (Nijgh & Van Ditmar). Het boek levert de meest actuele, en naar de huidige stand van de medische kennis ook meest betrouwbare informatie aan wie de regie over het eigen levenseinde wil behouden of verkrijgen, daarbij gebruikmakend van een zelfgecomponeerde ‘pil van Drion’. Een oudere versie van deze informatie werd door de NVVE eind 2009 op een voor leden toegankelijke pagina van de website van de NVVE geplaatst.
- NVVE, SVL en UVW worden echter niet moe te betogen hoe ondeugdelijk en onbetrouwbaar die route wel niet is. Hoe onmogelijk het wel niet is om aan geschikte medicijnen te komen en hoe groot de risico’s wel niet zijn. Zelf beschikken via een zelf gecomponeerde ‘pil van Drion’ wordt neergezet als een onbegaanbare weg. Zie Relevant (2010, 2, p. 9), SVL-Nieuws (juni 2010), Vrij Nederland (2010, nrs. 7 en 15).

Derde spagaat
- Uitweg bevat ook uitgebreide informatie over ‘bewust versterven’ – met de nadruk op bewust – door te stoppen met eten en drinken (STED). Ook de NVVE informeert daarover in een (nu achterhaalde) brochure getiteld “Stoppen met eten en drinken”. Ook hier wordt het individu dat zelf wil beschikken deskundige informatie aangeboden over een mogelijke stervensweg.
- Opnieuw geldt dat ons drietal niet moe wordt deze stervensweg met nadruk af te wijzen. In diverse publicaties en in discussies – Relevant, SVL-Nieuws, Vrij Nederland en elders – wordt over deze stervensweg gesproken als “te schrijnend voor woorden”, “onmenselijk”, “barbaars” etc.

Zelf beschikken: Ja en Nee!
Via de pers laat men weten “Het wordt steeds moeilijker om in Nederland aan de juiste mix van medicijnen te komen. En het internet is onbetrouwbaar”. (Johan Huisman in Vrij Nederland, 2010, no. 15, p. 37) Of: “Al die kinderen die de halve wereld afreizen en dan met een koffer vol pillen uit Spanje of Thailand terugkomen die maar de helft van de werkzame stof bevatten die op de verpakking staat”. (Eugène Sutorius in Vrij Nederland, 2010, no. 07, p. 87) En: “Medicijn kopen op internet duur en gevaarlijk” (SVL-Nieuws 22, p. 38). Is dit eigenlijk iets anders dan stemmingmakerij? Deze opmerkingen zijn immers in strijd met de feiten. En, volledigheidshalve, met ‘feiten’ bedoel ik de praktijk.

Soms worden de krachten letterlijk gebundeld, met een even krachtige ontsporing als gevolg. In een reactie in Medisch Contact laten SVL (prof. K. Gill), UVW (prof. D. Swaab) en NVVE (H. van Dam) onder meer weten: “Als een gezond persoon stopt met eten en drinken brengt dat in veel gevallen meer lijden én een veel langduriger lijden mee dan Chabot stelt.” Nergens – en dan bedoel ik nergens – wordt door Chabot gesteld dat een gezond persoon dat zou moeten doen. Het heeft er alle schijn van dat de informatie uit Uitweg verdacht gemaakt moet worden. Het gebrek aan praktijkervaring van het drietal blijkt vervolgens door de mededeling: “Stoppen met eten en drinken ontneemt bovendien iemand de mogelijkheid om op waardige wijze afscheid te nemen.” Het exact omgekeerde is het geval, zoals de praktijk van bewust versterven leert. Maar de methode moet verdacht gemaakt en de eigen opvatting van waardigheid gepropageerd.

Het moet voor leden, sympathisanten, donateurs van dit drietal nog nauwelijks te volgen zijn, zeker wanneer zij tot die groep behoren die zelf wil beschikken en zich nu graag voorbereidt en zo veel mogelijk geruststelling zoekt (om vervolgens nog jaren verder te leven). Er worden tal van zeer dubbelzinnig signalen afgegeven:
- Ja, er wordt u op de website informatie over medicijnen verstrekt; maar: nee, niet doen, want het is onbetrouwbaar en onzeker.
- Ja, er wordt u informatie verstrekt over STED; maar: nee, niet doen, want het is schrijnend en barbaars.
- Ja, wij verdedigen en staan pal voor uw recht op zelfbeschikking; maar: nee, deskundigen zullen eerst uw stervenswens moeten toetsen.

Onmondigheid?
Veroordeelt dit drietal zijn leden hier niet tot onmondigheid? Waarom wordt het maken van eigen individuele keuzes niet juist bevorderd? Is het misschien de bedoeling van deze dubbelzinnigheden en verdachtmakingen dat u het hoofd in de schoot legt, de regie over uw eigen levenseinde vergeet, en rekent op het burgerinitiatief en het voor dit najaar voorziene wetsontwerp…? Dan hebben wellicht uw kinderen daar later misschien, na hun zeventigste verjaardag, nog wat aan…!
In 1784 opende Immanuel Kant zijn essay “Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?” met een beroemd geworden definitie: “Verlichting is het achter zich laten door de mens van de onmondigheid die hij aan zichzelf te danken heeft.” Mag ik NVVE, UVW en SVL uitnodigen hierin ‘verlichting’ door ‘zelfbeschikking’ te vervangen en dat ook aan hun leden, donateurs etc. voor te leggen.

(06-07-2010)